Hoe meer biologische landbouw, hoe minder watervervuiling

Tekst: Annelijn Steenbruggen

Waarom is biologische landbouw een zegen voor de kwaliteit van ons water? We vragen het aan Bart Fokkens in Lelystad. Als er iemand weet hoe we onze waterbronnen kunnen beschermen, is hij het wel. Hij werkte jarenlang voor Rijkswaterstaat, waaronder het toenmalige RIZA, de adviesdienst op het gebied van zoetwaterbeheer. Daarnaast heeft hij o.a. langjarige bestuursfuncties vervuld op het gebied van de biologische landbouw in Nederland. Nu hij gepensioneerd is, zet hij zich nog steeds in voor de biologische landbouw maar ook internationaal voor het ecologische herstel van wetlands en rivieren.

Intensieve veehouderij.

In de circa twintig jaar dat Fokkens voor het RIZA werkte, heeft hij zich ingezet voor het zoetwaterbeheer. “Pakweg vijfentwintig jaar geleden was de waterkwaliteit in ons land nog heel veel slechter dan nu,” blikt hij terug. “Dat probleem is voortvarend aangepakt met programma’s voor de zuivering van afvalwater. Voor huishoudens en industrie was dit succesvol, de kwaliteit van dat afvalwater is nu gewoon goed geworden. Maar er is nog één grote uitdaging over: de diffuse verontreiniging vanuit de landbouw. Boeren houden zich over het algemeen echt wel aan de regels, maar het is nu eenmaal zo dat van alle gif- en meststoffen die ze op het land gebruiken, een belangrijk deel uitspoelt. Op dit moment voldoet landelijk 50% van ons oppervlaktewater en 20% van het grondwater niet aan de EU-richtlijnen voor de waterkwaliteit. De ernst en soort van vervuiling verschilt per gebied. In Brabant is bijvoorbeeld het oppervlakte- en grondwater behoorlijk verontreinigd door nitraten en fosfaten uit meststoffen vanuit de intensieve veehouderij. En in Flevoland is het oppervlaktewater plaatselijk gecontamineerd met gewasbeschermingsmiddelen uit de akkerbouw, met name door de bollenteelt.” Dit betekent dat aanvullende regels moeten worden gesteld en/of maatregelen moeten worden genomen, op wettelijke of vrijwillige basis.

Natuurlijke oevers

Hoewel vervuild oppervlaktewater schadelijk is voor milieu en volksgezondheid, maakt Fokkens zich daar voor de lange termijn niet het meeste zorgen over: “Afgezien van het slib, waarin de chemicaliën zich ophopen, kunnen we het zelfreinigend vermogen van de watersystemen verbeteren met natuurontwikkelingsprojecten zoals rietvelden, natuurlijke oevers en wetlands. Dat is goed besteed belastinggeld, want het verbetert niet alleen de waterkwaliteit maar ook de biodiversiteit. Daarbij regent het hier in Nederland zoveel, dat het vervuilde oppervlaktewater in de wintermaanden doorstroomt naar zee. Goed voor de kwaliteit van het oppervlaktewater, maar uiteraard niet voor het zeewater. Grondwater is een heel ander verhaal. Als dat eenmaal vervuild is, kan het daar eeuwenlang in blijven zitten.”

Simpele rekensom

De schade die de watervervuiling aanricht aan milieu en gezondheid is moeilijk in euro’s uit te drukken, maar deze is bewezen groot. Daarnaast worden er kosten gemaakt die wel bekend zijn voor het aanvullend zuiveren van water of het aanvoeren van voldoende schoon water van elders. Hierdoor lijken de producten uit de gangbare landbouw, goedkoop, maar de echte rekening voor de producten en dus voor ons voedsel betalen we dus indirect via hogere heffingen en belastingen en met een slechter milieu en volksgezondheid. De burger betaalt dus achteraf de rekening voor het probleem, dat daarmee niet eens is opgelost. Die moet aan de bron worden gevonden. De gangbare boeren doen er al wel veel aan om de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater op termijn op overal op het normpeil te krijgen. Zo hebben LTO, de Waterschappen en Wageningen Universiteit binnen het brede Delta Programma Agrarisch Waterbeheer diverse proefprojecten opgezet. Op zich zijn zulke initiatieven toe te juichen, maar het is nog wel de vraag wat het precies oplevert. En naar zo’n programma gaat veel (subsidie)geld en aanvullende maatregelen kosten ook veel geld wat de consument uiteindelijk toch ook weer betaald.

Biologische landbouw

De biologische landbouw ondervindt op twee manieren nadeel aan de watervervuiling door de gangbare landbouw. Op de eerste plaats vanwege het kostenverhaal: biologische boeren veroorzaken geen verontreiniging, maar passen een methode toe die wel duurder uitpakt. Dat is oneerlijke concurrentie. Ten tweede wordt het voor biologische boeren steeds moeilijker om vrij te blijven van residuen. In veel gebieden van Nederland kunnen zij hun gewassen niet meer irrigeren omdat het oppervlaktewater voor de biologische landbouw te vervuild is met chemische middelen.

Sneller, beter en goedkoper

Fokkens kiest ervoor om te laten zien dat het anders kan, in de hoop dat het goede voorbeeld dan doorwerkt. In ons grond- en oppervlaktewater zitten veelal (te) hoge concentraties met meststoffen en bestrijdingsmiddelen. Die vervuiling wordt niet veroorzaakt door biologische boeren. Het is weliswaar belangrijk om te investeren in studies naar en maatregelen voor verduurzaming van de landbouw, maar uiteindelijk lossen we de watervervuiling sneller, beter en goedkoper op met boeren die de schadelijke middelen gewoon helemaal niet meer gebruiken.

Wist je dat Vewin, de vereniging van waterbedrijven waterbedrijven in het voorjaar van 2016 de noodklok geluid heeft, omdat er het nodige mis is met de bron van ons drinkwater.

Mede als gevolg van te grote hoeveelheden pesticiden in het oppervlaktewater kost het de waterbedrijven steeds meer moeite om het beschikbare oppervlaktewater te zuiveren.
› Deze uitzending van Radar duikt er dieper in.

Wist je dat ons grondwater vervuild raakt door chemische bestrijdingsmiddelen uit de landbouw?

› Lees er meer over in dit artikel uit het blad Boerderij.

Wist je dat de reguliere fruitteelt ook zorgt voor vervuiling van het oppervlaktewater?

Dat blijkt uit een onderzoek van Greenpeace uit 2015.
› Omroep Gelderland maakte er een reportage over.