THEMA4
Gezondheid van mens en dier
Waarom zijn jouw onbespoten boodschappen van levensbelang?
De Verenigde Naties (VN) luiden de noodklok. De hoge concentratie pesticiden op groente en fruit is een serieuze bedreiging voor onze gezondheid. Niet alleen via voedsel, ook via water, lucht of direct contact krijgen we de gifstoffen binnen, schrijft de VN in een rapport. De gevolgen? Afwijkingen, ziektes en soms zelfs de dood.
‘Pesticiden zijn een schending van het mensenrecht op gezondheid’ oordelen de auteurs. Deze conclusie onderbouwen ze met wetenschappelijk bewijs in maar liefst 24 pagina’s. Het wassen of schillen van groente en fruit is geen oplossing, omdat planten via hun wortels de pesticiden opnemen. Wat wél een oplossing is volgens de auteurs, is een wereldwijde transitie naar duurzame landbouw.
Als pleitbezorger van de biologische landbouw is Ronald van Marlen, bestuurslid Stichting EKO keurmerk, blij met het rapport. ‘De VN is een neutraal en internationaal beleidsorgaan dat nadenkt over hoe wij met de aarde moeten omgaan.’ Van Marlen ziet het rapport dan ook als een brandbrief voor de wereld: ‘pesticiden zijn levensgevaarlijk en overbodig.’
Het gebruik van pesticiden is een ernstige bedreiging voor het mensenrecht op gezondheid. Dat concluderen de Verenigde Naties (VN) op basis van een rapport dat ze vorig jaar januari hebben uitgebracht. Via voedsel, water, lucht of direct contact krijgt nagenoeg iedereen de toxische stoffen binnen met afwijkingen, ziektes en zelfs de dood als gevolg. Reden voor de VN om de noodklok te luiden en te pleiten voor een wereldwijde transitie naar biologische landbouw. “Helaas hebben maar weinig mensen deze noodklok gehoord,” verzucht Ronald van Marlen, bestuurslid Stichting EKO keurmerk en Bio Nederland en oprichter van biologisch adviesbureau Timeli, “omdat niemand het slechte nieuws durft te geloven.”
Tekst: Annelijn Steenbruggen
Wanneer je aan het eind van de zomer door de Nederlandse polders rijdt, zie je soms een weiland met vergeeld gras. Daar heeft de boer de gifspuit gehanteerd om het oude gewas te doden en de weg vrij te maken voor nieuw plant- of zaaigoed. “De meeste acties met bestrijdingsmiddelen zijn echter minder zichtbaar voor het blote oog,” aldus Ronald van Marlen. “De bollenteelt is er om berucht maar ook in de Nederlandse fruitteelt, akkerbouw en veehouderij is spuiten tegen onkruid, schimmels en plaaginsecten de normale gang van zaken.” Pesticiden zijn gemaakt om te doden en dus hartstikke giftig. Volgens het VN-rapport, dat vorig jaar januari is gepubliceerd, heeft dit niet alleen desastreuze gevolgen voor ons ecosysteem – waaronder de wereldwijde bijensterfte – maar is het een ernstige bedreiging voor alles wat leeft op onze planeet. De auteurs van het VN-rapport oordelen snoeihard: “Pesticiden zijn een schending van het mensenrecht op gezondheid.”
Subtiele symptomen
Als pleitbezorger van de biologische landbouw is Van Marlen blij met het rapport: “De VN is niet links of rechts maar een neutraal en internationaal beleidsorgaan dat nadenkt over hoe wij met de aarde moeten omgaan. Op dit hoogst denkbare niveau hebben ze diepgravend denkwerk afgeleverd dat een brandbrief is voor de wereld: pesticiden zijn levensgevaarlijk en overbodig.” In het rapport onderbouwen de auteurs deze conclusie in 24 pagina’s en met 84 voetnoten, die verwijzen naar wetenschappelijke publicaties. Het risico voor de volksgezondheid begint bij het uitbrengen van de bestrijdingsmiddelen over het land. Door verdamping en verwaaiïng komt een groot deel daarvan in de lucht terecht. Boeren en landarbeiders, maar ook mensen die in de omgeving van industriële landbouwgronden en plantages wonen, ademen dit in. “Via onze voeding zijn we nagenoeg allemaal de klos,” vat Van Marlen een paar alinea’s uit het rapport samen. “Mensen die dagelijks niet-biologische voeding eten, krijgen behoorlijk wat residuen binnen. Omdat planten via hun wortelstelsel de pesticiden opnemen is het binnenkrijgen van residuen niet te vermijden met wassen of schillen.”
“Via onze voeding zijn we nagenoeg allemaal de klos. Mensen die dagelijks niet-biologische voeding eten, krijgen behoorlijk wat residuen binnen.”
Aandoeningen
Deze blootstelling aan pesticiden – zowel via lucht als voeding – wordt in verband gebracht met ziektes als kanker, hormoonverstoring en onvruchtbaarheid. Andere mogelijke effecten zijn astma, allergieën en neurologische schade. De relatie tussen bovengenoemde aandoeningen en de blootstelling aan pesticiden kan niet altijd worden bewezen; de symptomen beginnen vaak subtiel en de chronische effecten kunnen zich pas na maanden of jaren manifesteren. Van Marlen: “Een andere reden waarom deze schokkende feiten in de doofpot worden gestopt is de agressieve lobby van de pesticiden-industrie waardoor beleidsmakers, wetenschappers en boeren zich laten imponeren of omkopen. In Ghana heb ik gezien dat Bayer zich had geïnfiltreerd tot in het buurthuis van de boerengemeenschap. Ze beloven de boeren gouden bergen en geven persoonlijke geschenken, zoals T-shirts en petjes met het Bayer-logo erop. Als je arm en analfabeet bent, is dat helaas voldoende om erin mee te gaan.”
Verstoring van mentale en fysiologische groei
Hoewel we allemaal gezondheidsrisico’s lopen bij de blootstelling aan pesticiden benadrukken de auteurs van het rapport dat kinderen – ook ongeboren kinderen – de meest kwetsbare groep is. Aangezien hun organen nog in ontwikkeling zijn en zij vanwege hun kleinere omvang een hogere dosis per eenheid lichaamsgewicht binnenkrijgen. Bovendien hebben kinderen ten opzichte van volwassenen minder enzymen in hun lichaam die de pesticiden kunnen ontgiften. De auteurs refereren aan recent onderzoek dat uitwijst dat lage concentraties al zeer schadelijk kunnen zijn. Naast de al eerder genoemde aandoeningen leidt het bij kinderen ook tot verstoring van hun mentale en fysiologische groei. “De meeste mensen die dit lezen, worden stil en voelen zich machteloos,” zegt Van Marlen. “Ik word er strijdbaar van. Bovendien is dit geen nieuwe informatie voor mij. Ik lees al sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw boeken en rapporten die wijzen op deze gevaren van pesticiden. Het is wel uniek dat de VN er nu mee naar buitenkomt en stelling neemt.”
“Een andere reden waarom deze schokkende feiten in de doofpot worden gestopt is de agressieve lobby van de pesticiden-industrie waardoor beleidsmakers, wetenschappers en boeren zich laten imponeren of omkopen”
200.000 doden per jaar
“Het grappige is,” vervolgt Van Marlen, “dat ik tussen de opsomming van feiten de verbazing van de auteurs denk te lezen. Aan het eind van het rapport concluderen zij namelijk dat ondanks de catastrofale gevolgen voor de samenleving als geheel de pesticiden nog steeds in toenemende mate en op grote schaal worden gebruikt.” In Europa is er nog regelgeving en zijn extreem toxische middelen verboden, maar in ontwikkelingslanden is de bescherming van mens en milieu minder goed geregeld. Dat leidt tot tragische ongelukken, met naar schatting 200.000 doden per jaar, zoals de dood van 23 kinderen in India in 2013 na het nuttigen van een besmette maaltijd met de zeer gevaarlijke pesticide monocrotophos en de dood van 11 kinderen in Bangladesh in 2015 na het eten van fruit met een hoge concentratie pesticiden. Van Marlen: “Laat dit nieuws maar eens tot je doordringen. Als je bespoten groente en fruit koopt, ben je onderdeel van het systeem. Dat is veel te pijnlijk. Daarom willen we domweg niet weten hoe beroerd het is gesteld met ons voedselsysteem.”
Maatschappelijke kosten
Van Marlen wordt vooral vrolijk van de aanbevelingen in het VN-rapport. Want de oplossing, aldus de auteurs, is een transitie naar duurzame landbouw. “De claim van de agrochemische industrie dat pesticiden noodzakelijk zijn voor voedselzekerheid is onnauwkeurig en misleidend,” citeert Van Marlen letterlijk uit het rapport. “Het VN-rapport beveelt zelfs aan om bedrijven te beboeten die verkeerde informatie verspreiden over de risico’s van pesticiden. Ik kon mijn vreugde niet op toen ik dat las. De VN wijzen ons op de maffiapraktijken van multinationals die de landbouw met leugens en valse beloftes verslaafd heeft gemaakt aan pesticiden. De absurde winsten die de multinationals hiermee maken, steken ze in eigen zak. De schadepost aan onze gezondheid en het milieu wentelen ze af op de maatschappij. Ik lees het VN-rapport als een stevig pleidooi voor de biologische landbouw. Het is schandalig en onverantwoordelijk dat dit de krantenkoppen niet gehaald heeft.”